Πανελλαδικές Εξετάσεις 2013 Σχολιασμός των θεμάτων της Νεοελληνικής Γλώσσας

1. Το   νοηματικό   κέντρο   της  περίληψης
2. Η  διπλή ανάγνωση  της  Β1  άσκησης

3.Έχει   κατακλείδα  η  παράγραφος  ; [β2α]

  

Τρία  σχόλια  για  τα  θέματα  της  νεοελληνικής  γλώσσας

1. Το   θεματικό  κέντρο   του  κειμένου   θα  μπορούσε  να  είναι : Το  κείμενο   προτρέπει   στη  στροφή  από  την  αναζήτηση  εξωγήινης  επικοινωνίας   στο  σεβασμό  του φυσικού και  ανθρώπινου περιβάλλοντος    στον  πλανήτη   μας. 

2.  Όσον  αφορά  τη  Β1  άσκηση,   το   χωρίο  που   δόθηκε  στους  μαθητές  να  αναπτύξουν έχει   διαφορετικό  νόημα  αν   διαβαστεί   μόνο  του,  αποκομμένο  από  την  παράγραφο  στην  οποία  εντάσσεται,    και  διαφορετικό  αν  διαβαστεί  σε  συνάρτηση  με  την  υπόλοιπη  παράγραφο   στην  οποία  ανήκει.  Έχει   λοιπόν   δύο  αναγνώσεις.   

[  Β1. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 100 έως 120 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος που ακολουθεί: "…όσο η επικοινωνία […] πυκνώνει με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα, τόσο η μοναξιά μας, η ανθρώπινη, μεγαλώνει και η αποξένωση κυριαρχεί". ]

Ας  πάρουμε  τα  πράγματα  από  την  αρχή.

Στην  ανάπτυξη  του  παραπάνω   χωρίου  σε   παράγραφο,  ο  μαθητής,   αφού  παρουσιάσει  την  εξέλιξη  των  τεχνολογιών  επικοινωνίας ( ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, διαδίκτυο και κινητά τηλέφωνα )  και εστιάσει   στην  απομόνωση   των   σύγχρονων  ανθρώπων,   θα   πρέπει   να  αιτιολογήσει  πού   οφείλεται  αυτή  η  σύγχρονη  απομόνωση  και  μοναξιά.  Εδώ, λοιπόν, στην  αιτιολόγηση  της   σύγχρονης  απομόνωσης, μπορεί   να  υπάρξουν  δύο   αναγνώσεις.    

Στο αρχικό  κείμενο που  δόθηκε   για    περίληψη,  ο  συγγραφέας   γράφει :  «Το περίεργο ωστόσο είναι ότι, όσο η επικοινωνία αυτή πυκνώνει με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα, τόσο η μοναξιά μας, η ανθρώπινη, μεγαλώνει και η αποξένωση κυριαρχεί. Φαίνεται ότι αυτό που απαιτείται είναι κάτι περισσότερο από την τεχνολογική έκρηξη της εποχής: απαιτείται βαθύτερη παιδεία και ουσιαστικότερες  αξίες  του  πολιτισμού».

Πιο  συγκεκριμένα,   στο  αρχικό κείμενο  που  δόθηκε   για    περίληψη,      ο  συγγραφέας   παρατηρεί      δύο  παράλληλες   πραγματικότητες :  την πύκνωση της  επικοινωνίας με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα,  από   τη  μία,   και  την  αύξηση της  μοναξιάς  και  της  αποξένωσης   των  ανθρώπων, από  την  άλλη.  Αυτές τις   δύο  πραγματικότητες  δεν τις   συνδέει μεταξύ  τους  με  σχέση  αιτίου – αποτελέσματος :  Η   έλλειψη  επικοινωνίας  και  η  απομόνωση  του  σύγχρονου  ανθρώπου  δεν  θεωρούνται  από  τον  συγγραφέα  αποτέλεσμα  του   διαδικτύου  και  του  κινητού  τηλεφώνου.  Αυτό  γίνεται φανερό  καθώς   εκλαμβάνει  ως  περίεργο   (" Το περίεργο ωστόσο είναι ότι, όσο η επικοινωνία αυτή πυκνώνει ..." )  το  γεγονός  ότι όσο η επικοινωνία πυκνώνει με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα, τόσο η μοναξιά μας, η ανθρώπινη, μεγαλώνει και η αποξένωση κυριαρχεί. Υπονοεί  ότι  κατά  βάση  οι  νέες  τεχνολογίες    φέρνουν  τους  ανθρώπους  πιο  κοντά  και   γι’  αυτό  είναι  περίεργο  που όσο η επικοινωνία πυκνώνει με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα, τόσο η μοναξιά μας, η ανθρώπινη, μεγαλώνει και η αποξένωση κυριαρχεί.

Οι  αιτίες  λοιπόν  της  έλλειψης  επικοινωνίας  και  της  απομόνωσης αναζητούνται  από  το  συγγραφέα  αλλού.  

 Έτσι, αμέσως  μετά,  δίνοντας  ο  συγγραφέας   τις  προϋποθέσεις   της  επικοινωνίας,  («Φαίνεται ότι αυτό που απαιτείται είναι κάτι περισσότερο από την τεχνολογική έκρηξη της εποχής: απαιτείται βαθύτερη παιδεία και ουσιαστικότερες αξίες του πολιτισμού.»)   παρουσιάζει   έμμεσα   και  τις   αιτίες   έλλειψής   της  σήμερα.  Πιστεύει,  λοιπόν, ότι  η  απουσία  αυτών  των  δύο  προϋποθέσεων   είναι  η  αιτία  για  την  έλλειψη  επικοινωνίας και   τη  σύγχρονη   μοναξιά  και  όχι  οι  νέες  τεχνολογίες   επικοινωνίας. Οι   άνθρωποι  δεν  επικοινωνούν   και  απομονώνονται  επειδή   δεν   έχουν   παιδεία   και  επειδή  έχουν  κυριαρχήσει  άλλες  αξίες  από  αυτές  που  θα  έπρεπε.

Στην  άσκηση  Β.1  όμως, το   χωρίο  που   ζητήθηκε  από  τους   μαθητές   να  αναπτύξουν, απομονωμένο  από  το υπόλοιπο  κείμενο,   έχει  διαφορετικό  νόημα.   Αν  ο  μαθητής  εστιάσει   σ'  αυτό  μόνο το  χωρίο που  του  δίνεται, "…όσο η επικοινωνία […] πυκνώνει με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα, τόσο η μοναξιά μας, η ανθρώπινη, μεγαλώνει και η αποξένωση κυριαρχεί" αν το δει μόνο  του,  ξεκομμένο  από  τα   συμφραζόμενα,   δεν   μπορεί   παρά     να  σκεφτεί    ότι η    χρήση του  ηλεκτρονικού  ταχυδρομείου,  του   διαδικτύου  και του  κινητού τηλεφώνου  οδηγεί    σε  έλλειψη ουσιαστικής   επικοινωνίας.  Το  σχήμα  όσο …  τόσο    παραπέμπει  το  μαθητή  σε  σχέση  αιτίου  - αποτελέσματος  :   Οι   τεχνολογίες επικοινωνίας  απομονώνουν  τους  ανθρώπους,  κάτι   που κατά  κόρον  έχει  επισημανθεί  από  διάφορους  επιστήμονες,  αλλά  και   ως  ένα  βαθμό  επιβεβαιώνεται   από  τις   παραστάσεις,  τα  βιώματα   του  μαθητή   στην  πραγματική  ζωή  του. Έχει,  δηλαδή,  λογική  βάση.  

  

Έτσι   αρκετοί  μαθητές     εξήγησαν  με  ποιο  τρόπο  οι  νέες  τεχνολογίες   ( ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, διαδίκτυο και  κινητό τηλέφωνο )  εμποδίζουν  την  ουσιαστική  επικοινωνία  των  ανθρώπων. (  Απρόσωπη  επικοινωνία,  απομόνωση μπροστά  στην  οθόνη  του  υπολογιστή, μη  καλλιέργεια  των  κοινωνικών  δεξιοτήτων  που  απαιτεί  η  κατά  πρόσωπο  επικοινωνία    κ.ά ).

Καταλήγοντας,  

Αν  οι  μαθητές  δουν  το  προς  ανάπτυξη  χωρίο  σε  συνάρτηση  με  το  υπόλοιπο  κείμενο,   θα  πρέπει   να   αποδώσουν  τη  σύγχρονη  μοναξιά  σε  άλλες  αιτίες,  πέρα  από  τις  τεχνολογίες  επικοινωνίας,  κάτι  που  αποτελεί   την  πραγματική  άποψη  του  συγγραφέα . 

Αν   όμως  εστιάσουν   μόνο  σ’   αυτό   που   αναφέρει  το  προς  ανάπτυξη  χωρίο  που  τους  δόθηκε,    θα  πρέπει   να εξηγήσουν   με  ποιο  τρόπο   οι   τεχνολογίες   επικοινωνίας   οδηγούν  στη μοναξιά,  κάτι   στο  οποίο  παραπέμπει  το  σχήμα  όσο …  τόσο.    

Και   οι  δύο  απαντήσεις  θα  πρέπει  να  θεωρηθούν  ορθές.

3.   Όσον  αφορά   την  άσκηση   Β2α, δεν  είναι  σαφές  αν    η  παράγραφος  έχει   ή  δεν  έχει   κατακλείδα. Η  άποψη  μας  είναι  ότι  και  οι  δύο  απαντήσεις των  μαθητών  πρέπει  να  ληφθούν ως  ορθές.

[ Να βρείτε τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου του κειμένου :  "Αποκαλύπτεται όμως … υπάρξεως". ]

Ας  δούμε  την  παράγραφο

Αποκαλύπτεται όμως επίσης σε όλη του την τραγική αντίφαση ότι ο άνθρωπος, αυτή η περιούσια κορύφωση της εξελίξεως, έχει διπλή υπόσταση. Από τη μια είναι ικανός για μεγάλες πράξεις, έμαθε με την επιστημονική του γνώση να κατανοεί τον κόσμο αλλά και γέννησε αριστουργήματα στον λόγο και στην τέχνη. Από την άλλη, ο ίδιος ο άνθρωπος σφραγίζει την ιστορική πορεία του με πολέμους και αγριότητες, θεοποιεί τα υλικά αγαθά και συντηρεί την αδικία και τις ανισότητες. Ελάχιστα, τέλος, σέβεται τις πολλαπλές εκφράσεις της ζωής, ενώ η φύση και οι θάλασσες του πλανήτη είναι συχνά τα θύματα των συμφερόντων του. Η υπερφίαλη αυτή στάση του ανθρώπου έχει αλλοιώσει έτσι ένα θαυμαστό περιβάλλον, που ωστόσο υπήρξε και το λίκνο της δικής του υπάρξεως.

Στη  θεματική  περίοδο  γίνεται  λόγος  για  τη  διπλή  υπόσταση  του  ανθρώπου ( Αποκαλύπτεται όμως επίσης σε όλη του την τραγική αντίφαση ότι ο άνθρωπος, αυτή η περιούσια κορύφωση της εξελίξεως, έχει  διπλή  υπόσταση. )

Στις  λεπτομέρειες – σχόλια  της  παραγράφου παρουσιάζεται  εξηγείται αυτή  η  διπλή  «υπόσταση»,  συμπεριφορά  θα  λέγαμε,    του  ανθρώπου : παρουσιάζονται τα  επιτεύγματά  του ( Από τη μια είναι ικανός για μεγάλες πράξεις, έμαθε με την επιστημονική του γνώση να κατανοεί τον κόσμο αλλά και γέννησε αριστουργήματα στον λόγο και στην τέχνη ) και  στη  συνέχεια δίνεται,  αντιθετικά,   η  αρνητική   στάση  του  καταρχάς απέναντι  στους  ομοίους  του  (Από την άλλη, ο ίδιος ο άνθρωπος σφραγίζει την ιστορική πορεία του με πολέμους και αγριότητες, θεοποιεί τα υλικά αγαθά και συντηρεί την αδικία και τις ανισότητες. ) και  τέλος   απέναντι  στα  άλλα  έμβια  όντα  και  στο   φυσικό  περιβάλλον  (Ελάχιστα, τέλος, σέβεται τις πολλαπλές εκφράσεις της ζωής, ενώ η φύση και οι θάλασσες του πλανήτη είναι συχνά τα θύματα των συμφερόντων του. )

Η   τελευταία  περίοδος  λόγου  επανέρχεται στην  καταστροφή του  περιβάλλοντος (  Η υπερφίαλη αυτή στάση του ανθρώπου έχει αλλοιώσει  έτσι  ένα θαυμαστό περιβάλλον, που ωστόσο υπήρξε και το λίκνο της δικής του υπάρξεως. )

Αναφέρεται   όχι  σε    όλη  την  παράγραφο,  αλλά  μόνο   στην  αρνητική  συμπεριφορά  του  ανθρώπου  απέναντι  στο  περιβάλλον.    

  

Σχηματικά 

Θεματική  περίοδος  :  Η   θετική   και  η  αρνητική  όψη  της  ανθρώπινης  πορείας

Λεπτομέρειες - σχόλια  Α. Η  θετική   όψη  :   Τα  επιτεύγματα  του  ανθρώπου Β. Η  αρνητική  όψη  :  Η   αρνητική  συμπεριφορά  του  απέναντι  :                                          1.  στους  άλλους   ανθρώπους                                              2.  στα  άλλα  ζωικά  είδη  και  στο φυσικό  περιβάλλον

Η  αμφισβητούμενη  τελευταία  περίοδος  λόγου  ( Είναι   κατακλείδα ; ) Η υπερφίαλη αυτή στάση του ανθρώπου έχει αλλοιώσει έτσι ένα θαυμαστό περιβάλλον, που ωστόσο υπήρξε και το λίκνο της δικής του υπάρξεως.

Η  άποψη  μας  είναι  ότι  και  οι  δύο  απαντήσεις των  μαθητών  πρέπει  να  ληφθούν ως  ορθές.

Όσοι  μαθητές  έγραψαν  ότι  δεν  υπάρχει  κατακλείδα,  να  θεωρηθεί  σωστή  η  απάντησή  τους  γιατί   η  τελευταία   περίοδος  λόγου   αναφέρεται  σε  ένα  πολύ  μερικότερο     νόημα  και   όχι    στο   συνολικό  νόημα   της  παραγράφου.  Ας  μην   ξεχνάμε ότι τα  σχολικά  εγχειρίδια  γράφουν  και   οι    μαθητές  διδάχθηκαν    ότι  η  κατακλείδα   συνοψίζει   το  γενικό   νόημα  της  παραγράφου. 

Όσοι  μαθητές  έγραψαν  ότι  υπάρχει  κατακλείδα,  να  θεωρηθεί  σωστή  η  απάντησή  τους   γιατί   στην  τελευταία  περίοδο  λόγου  υπάρχει  η  διαρθρωτική  λέξη  έτσι    που παραπέμπει σε  συμπέρασμα. Το  συμπέρασμα  αυτό  είναι ουσιαστικά ένα  από  τα  βασικά  θεματικά  κέντρα  ολόκληρου  του  κειμένου.  Σ'  αυτό  θέλει  να  εστιάσει  ο  συγγραφέας.

 Το  ζήτημα   δεν  είναι  αν  η  παράγραφος  είχε  ή   δεν  είχε   κατακλείδα,  αλλά το  τι  θα  έπρεπε  να  απαντήσει  ο  μαθητής  με  βάση    αυτά  που διδάχτηκε περί  κατακλείδας  από  τα  σχολικά  βιβλία.     Γιατί είναι   αλήθεια  ότι   ο  λόγος  δεν  υπακούει  πάντα  στα  δικά  μας  διδακτικά  στερεότυπα. Αλλά  αυτό   είναι  ένα  άλλο  θέμα. Δεν  πρέπει  να  καλείται να το  λύσει  ο  μαθητής  την  ώρα  των  εξετάσεων.